مطالعه اقلیمی خشکی و خشکسالیها و بیلان آبی نائین تا کرمان

این منطقه بخش اعظم آبگیر یزد و اردستان را تشکیل می دهد و شامل چاله ای است که بین رشته های آتشفشانی و کوههای متشکل از سنگهای رسوبی شکسته کشیده شده است (کرینسلی‘ 1970). شمال شرقی ترین بخش این آبگیر شامل سه حوضه بسته و یک چاله مجاور به بخش جنوبی است که وسیله یک جریان شمالی به آبگیر اصلی پیوسته است (شکل 1). این حوضه مراکز باستانی نظیر شهرهای نائین‘ یزد و کرمان را در بردارد که به دلایل تاریخی و موقعیت های خاص جغرافیائی را در این منطقه خشک از کشور‘ دارای اهمیت فراوانی می باشند. بررسی شرایط اقلیمی و بویژه خشکی و خشکسالیها و تعیین نیاز آبی در این نواحی که هنوز هم مهمترین سیستم آبیاری باستانی و سنتی را در خود جای داده اند‘ از نقطه نظرهای مختلف واجد اهمیت فراوانی می باشد‘ زیرا درآمد اصلی مردم عمدتاً از طریق کشاورزی و یا هنرهای دستی ظریف نظیر بافت قالی های نفیس تامین می گردد. با اینکه در سالهای اخیر به سبب عدم توجه به سیستم آبیاری سنتی تعداد قابل ملاحظه ای از رشته قناتهای این نواحی به نابودی کشیده شده لکن با توجه بیشتری‘ می توان بسیاری از آنها را مجدداً احیا نمود. بطور کلی شرایط اقلیمی در حوضه مورد مطالعه از حساسیت خاصی برخوردار است‘ زیرا کوچکترین تغییر در میزان بارندگی سریعاً اثر خود را بمنضه ظهور می رساند از اینرو توجه به انحراف شاخص های خشکی حاصله از انحراف بارندگی شایان کمال توجه است. از نظر اقلیم شناسی ‘ مرزی که مناطق خشک را از مناطق مرطوب جدا می کند‘ خطی است که میزان بارندگی سالانه برابر تبخیر و تعرق باشد. میزان تبخیر و تعرق نیز بطور طبیعی تا حدود زیادی تابعی از درجه حرارت در هر ناحیه است. از اینرو دو عنصر اصلی یعنی بارش های جوی و درجه حرارت محیط پارامترهای اساسی از شرایط خشکی‘ شدت و مدت آن و همچنین بیلان آبی را تشکیل می دهند. بدین ترتیب بررسی دو عنصر یاد شده جهت رسیدن به نتیجه مطلوب ضروریست. با اینکه میزان بارندگی سالانه از یک طرف و درجه حرارت سالانه‘ چه بطور میانگین و چه بصورت پارامترهایی از معدل حداکثرها و حداقل ها از طرف دیگر‘ در جهت تشخیص شاخص ها ویا ضرایب خشکی‘ مورد استفاده محققین قرار می گیرد‘ رژیم سالانه دو عنصر یاد شده نیز از نظر موضوع مورد مطالعه واجد شرایط اهمیت بسیاری می باشد. در این بررسی و تحقیق ابتدا برای شناخت کلی‘ آمارهای مربوط به بارش و دمای چهار ایستگاه اقلیمی و حوضه‘ یعنی "انارک" ‘ "نائین" ‘ "یزد" و کرمان " مورد دقت نظر قرار گرفته و سپس به ترتیب‘ خشکی‘ خشکسالیها و بیلان آبی در ایستگاههای یاد شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بطور کلی در حوضه مورد مطالعه‘ تحت تاثیر شرایط ماکروکلیمای ایران‘ خشکی فیزیکی حاصل از قطع بارش در دوره گرم سال همراه با خیز شدید حرارت هوا تشدید گردید و مشکلات عظیمی را در تمام جنبه های زندگی برای مردم این سامان به وجود می آورد. در این امر علاوه بر تبخیر و تعرق پتانسیل فزاینده‘ انتقال افقی انرژی از کویرهای اطراف نیز موثر می باشد. بدین ترتیب تدابیر لازم جهت محافظت از جریان های هوای طوفانی که اغلب توده های عظیم ماسه بیابانی اطراف را بارمغان می آورند‘ از زمانهای دور در سیستم ساختمانهای این نواحی در نظر گرفته شده و همچنین برای مبارزه با خشکی و خشکسالیها و کمبود آب حاصل از شرایط خاص طبیعی در حوضه مورد مطالعه‘ با احداث یکی از قدیمی ترین و سنتی ترین سیستم آبیاری یعنی احداث و حفر قناتها‘ آب لازم و ضروری را برای موارد مختلف مصرف‘ کشاورزی و زندگی فراهم آورده اند. لازم به یادآوری است که موارد مورد مطالعه برای ایستگاههای مورد نظر بوده و بدون شک نواحی پایکوهی و ارتفاعات‘ نظیر دامنه های شیرکوه در اطراف یزد‘ شرایط نسبتاً متفاوت اقلیمی نسبت به ایستگاههای یاد شده دارند. (خلیلی: 1360).